నవంబర్ 8, 2016న ప్రభుత్వం డీమోనిటైజేషన్‌ను ప్రకటించి ఐదేళ్లు అవుతున్నా, దాని నుంచి ఆశించిన ఫలితాలు కనిపించడం లేదు. అక్టోబర్ 8, 2021తో ముగిసిన పక్షం రోజుల్లో ప్రజల వద్ద ఉన్న కరెన్సీ మొత్తం రికార్డు స్థాయిలో రూ.28.30 లక్షల కోట్లకు చేరుకుందని రిజర్వ్ బ్యాంక్ ఆఫ్ ఇండియా (RBI) డేటా వెల్లడించింది. నవంబర్ 4, 2016 నాటికి రూ. 17.97 లక్షల కోట్ల స్థాయి నుండి ఇది 57.48% లేదా రూ. 10.33 లక్షల కోట్లు పెరిగింది. ప్రజల వద్ద ఉన్న నగదు నవంబర్ 25, 2016న నమోదైన రూ. 9.11 లక్షల కోట్ల నుండి 211% పెరిగింది. డీమోనిటైజేషన్ సమయంలో, ప్రభుత్వం నవంబర్ 2016 లో పాత కరెన్సీ రూ. 500 మరియు రూ. 1,000 నోట్లను ఉపసంహరించుకుంది. నోట్ల రద్దు చేసిన నోట్లకు బదులుగా కొత్త రూ. 500 మరియు రూ. 2,000 నోట్లను కూడా విడుదల చేస్తున్నట్లు ప్రకటించింది.అక్టోబర్ 23, 2020తో ముగిసిన పక్షం రోజులలో, దీపావళి పండుగకు ముందు ప్రజల వద్ద కరెన్సీ రూ. 15,582 కోట్లు పెరిగిందని ఆర్‌బిఐ డేటా వెల్లడించింది. ఇది ఏడాది ప్రాతిపదికన 8.5% లేదా రూ. 2.21 లక్షల కోట్లు పెరిగింది. నోట్ల రద్దు తర్వాత, నవంబర్ 4, 2016న రూ.17.97 లక్షల కోట్లుగా ఉన్న ప్రజల వద్ద ఉన్న కరెన్సీ జనవరి 2017లో రూ.7.8 లక్షల కోట్లకు తగ్గింది. చెల్లింపుల డిజిటలైజేషన్ మరియు నగదు లావాదేవీలను నిరుత్సాహపరచడానికి RBI మరియు ప్రభుత్వం ఉత్తమ ప్రయత్నాలు చేసినప్పటికీ, వ్యవస్థలో నగదు క్రమంగా పెరుగుతూ వచ్చింది.

ప్రజల వద్ద నగదు పెరగడానికి గల కారణాలు

2020లో COVID-19 మహమ్మారి సమయంలో ప్రభుత్వం ప్రకటించిన కఠినమైన లాక్‌డౌన్ ప్రాథమిక కారణాలలో ఒకటి.ప్రజలు తమ కిరాణా సామాగ్రి మరియు ఇతర అవసరమైన అవసరాలను తీర్చుకోవడానికి వారి వద్ద నగదును ఉంచుకోవడం ప్రారంభించారు. అంతేకాకుండా, దేశంలోని దాదాపు 15 కోట్ల మంది ప్రజలకు బ్యాంకు ఖాతా లేని లావాదేవీలకు నగదు ప్రధాన మార్గంగా మిగిలిపోయింది. పండుగ సీజన్‌లో కూడా పెద్ద సంఖ్యలో వ్యాపారులు ఇప్పటికీ నగదు చెల్లింపులపై ఆధారపడినందున నగదు డిమాండ్ ఎక్కువగా ఉంటుంది.

RBI ఈ డేటాను ఎలా లెక్కిస్తుంది?

చెలామణిలో ఉన్న మొత్తం కరెన్సీ (CIC) నుండి బ్యాంకుల వద్ద నగదును తీసివేసిన తర్వాత ప్రజల వద్ద ఉన్న కరెన్సీకి సంబంధించిన డేటా వస్తుంది. CIC అనేది వినియోగదారులు మరియు వ్యాపారాల మధ్య లావాదేవీలను నిర్వహించడానికి భౌతికంగా ఉపయోగించే దేశంలో నగదు లేదా కరెన్సీని సూచిస్తుంది. CIC మరియు డిజిటల్ చెల్లింపు వ్యాప్తికి మధ్య తక్కువ లేదా ఎటువంటి సహసంబంధం లేదని మరియు CIC నామమాత్రపు GDPకి అనుగుణంగా పెరుగుతుందని RBI సూచిస్తుంది. సంపూర్ణ సంఖ్యలో చెలామణిలో ఉన్న కరెన్సీ (CIC) పెరుగుదల వాస్తవికతకు ప్రతిబింబం కాదు. నోట్ల రద్దు తర్వాత తగ్గిన కరెన్సీ, జీడీపీ నిష్పత్తిని పరిగణనలోకి తీసుకోవాలి. సుమారు FY20 వరకు చలామణిలో ఉన్న నగదు (CIC) GDP నిష్పత్తికి 10-12% ఉంది. COVID-19 మహమ్మారి తర్వాత మరియు పర్యావరణ వ్యవస్థలో నగదు వృద్ధి కారణంగా, FY25 నాటికి CIC నుండి GDP 14% వరకు పెరుగుతుందని అంచనా.